Գիտե՞ք. չափազանց գեղեցիկ է հնչում «Ոչինչ Ընտրական օրենսգրքից կախված չէ» պնդումը: Իսկապես հրաշագործ պնդում է: Մինգամից արդարացնում է այդ օրենսգիրքը բարելավելու պրոցեսում քո անգործությունը կամ այդ պրոցեսի վրա ազդելու քո անկարողությունը: Բայց սա դեմագոգիա է, սա հաճախորդի, լավագույն դեպքում` թամբալի արդարացում է:
Այս պարզունակ բառախաղը հատկապես «արդարացնում է» իշխանությունների ներկայացրած հակաժողովրդավարական նախագծին կողմ քվեարկելը, ինչը հպարտությամբ իրականացրեցին իրենց ընդդիմադիր հռչակած ԲՀԿ-ական պատգամավորները, Ռուբիկ Հակոբյանը և Ալիկ Արզումանյանը։
Նայեք, հարցն այստեղ կեղծիք լինել կամ չլինելու մասին չէ, այլ այդ կեղծիքի հնարավորությունը և ընտրությունների հասարակական վերահսկողությունը ավելի արդյունավետ դարձնել է: Այդ ընտրակեղծիքները իրականացվում եմ օրենսդրական բացերի առկայության պայմաններում, իսկ բացերը առաջանում են, երբ օրենքը չի համապատասխանում առկա իրական պրոբլեմներին, չի նախատեսում այն խնդիրների լուծումը, որոնք այս կամ այն պատճառով կան Հայաստանում և հատուկ են մեր ընտրական գործընթացներին: Իհարկե, միայն ընտրական օրենսգրքով հնարավոր չէ հասնել հաջողության, իհարկե, վտանգավոր են նաև պատրանքներն այն մասին, որ միայն օրենսգիրքը կբացառի ընտրակեղծարարությունը և միանշանակ է, որ իշխանությունների քաղաքական կամքի բացակայության պայմաններում կարևորգույն նշանակություն է ունենալու ընտրությունների վերահսկողությունը: Սա անվիճելի է: Բայց միևնուն ժամանակ ընտրական օրենսգիրքը բարելավելու հնարավորությունը մերժելը և բացառապես վերահսկողության վրա շեշտ դնելը, մեղմ ասած, արդյունվետ չէ:
Եթե պատը քանդելուց առաջ դու ունես այն ինչ-որ նյութով թուլացնելու հնրավորություն, ապա ինչո՞ւ չօգտվես դրանից: Ո՞ր տրաբանությունը քեզ պետք է ստիպի պատը 50 հարվածով քանդելու փոխարեն ընտրել այդ պատը 150 հարվածով քանդելու տարբերակը: Մի՞թե այն անհերքելի պնդումը, որ պատ քանդողը չագուչն է, այլ ոչ թե պատը թուլացնող նյութը...
Միայն միամիտը կամ իշխանության վերատադրության ծրագրին լծված անձը կարող է ասել, որ ընտրատեղամասում տեղադրված տեսախցիկը չի բարդացնի, իսկ ընդդիմության վերահսկողության պայմաններում գրեթե անհնարին չի դարձնի վստահված անձանց, դիտորդների կամ լրագրողների նկատմամբ բռնությունը, լցոնումը, կրկնաքվեարկությունը կամ հաշվարկի ընթացքում ձայների գողացումը, որ ընտրողների ցուցակների հրապարակումը համադրված ընդդիմության գրագետ աշխատանքի հետ չի նվազեցնի կամ ընդանրապես չի բացառի երկրից բացակայողների կամ հանգուցյալների փոխարեն քվեարկությունը և այլն:
Ի դեպ այս նույն ուժերը հենց նույն տրամաբանությամբ մերժեցին մի դեպքում սահմանադրական հանրաքվեին չդիմադրելը, մյուս դեպքուն իշխանական այդ ծրագրին «այո» ասելը։ Եվ ընդհանրապես, ՀՀ ողջ պատմության ընթացքում հենց այս՝ «միևնույն է ոչինչ չի փոխվելու տրամաբանությամբ» «ոչիշխանականներն» իրենց աջակցությունն են ցույց տվել իշխանություններին նրանց ամենաաղետալի ծրագրերում։
Թվում էր թե ապրիլյան պատերազմը սառը ցնցուղ կլինի թե՛ իշխանության և թե՛ նրանց աջակցողների համար։ Այս շրջանակը պետք է որ գիտակցած լիներ իր քայլերի հետևանքը։ Իշխանությունը ընտրություններ կեղծելու ու ժողովրդավարությունը տապալելու, «ոչիշխանականները» այդ գործի հանցակիցը լինելու մասով։ Այստեղ նրանց մեղավորության աստիճանը լիովին նույնն է։ Սակայն ինչպես երևում է իշխանությանը մոտ գտնվելու մոլուցքը շատ ավելի ուժեղ գտնվեց քան պետական, ազգային շահի գիտակցումը։
Հ.Գ. Ընդդիմության և քաղաքացիական հասարակության պահանջները ներառած ընտրական օրենսգիրքը վերջնական հաղթանակ չի լինի, սակայն միանշանակ կդառնա վերջնական հաղթանակի հասնելու լավ հիմք: Եվ սրա համար պետք է պայքարել ու առաջին հերթին իշխանական նախագծին ԱԺ-ում դեմ քվեարկելով։
Երբ ձեզ ասվում էր՝ թարգեք «ոչիշխանական» խաղերը, թարգեք «երաշխավորված հաղթանակի» սպասելը, երբ ասվում էր՝ տրորած ոտքերի ու բարձր կոմունալ վարձերի, երկրորդական չինովնիկների ու իրավապահների դեմ կռիվն ուղղեք դեպի գլխավոր խնդիրը, երբ ասվում էր, որ քանի լուծված չէ սահմանադրական կարգի խնդիրը, նման վարվելակերպը զուր ժամանակի ու ռեսուրսի վատնում է ու չի կանխելու ծանր հետևանքները, արդարացումների պակաս երբեք չէր լինում: Դա ասվում էր հենց այս օրվա համար, երբ կարևոր կռվի ընթացքում պետք է ժամանակավորապես համակերպվենք մեր ունեցածի հետ.... կարող էինք ավելի շատ ունենալ, ինչը սակայն, արդեն քիչ կարևոր է:
Իսկ հիմա դառել եք սուր «հեղափոխականներ»... Բա ուր էիք, բա չեք վախենում, որ «կասոցացվեք Կոնգրեսի հետ», որ «կքաղաքականանաք», բա դուք ասում էիք, որ քաղաքական ուժերից հույս չկա, բա հիմա ինչի եք սգավորվել..... Բարի եղեք կա՛մ կոնկրետ այս պահին, կոնկրետ այս խնդիրը լուծելու նախագահ Տեր-Պետրոսյանի առաջարկած տարբերակին այլընտրանք առաջարկեք, կա՛մ թարգեք դատարկ նվնվոցը:
Մի փորձեք հեղափոխական երևալ Կոնգրեսին ինադու, դուք դա չարեցիք, երբ պետք էր անել իշխանությանը ինադու:
Ուղղակի մի բան իմացեք. էս ժամանակն էլ անցնելու է, Հայաստանն այս դժվարությունը հաղթահարելու է, Կոնգրեսն իր գործը հասցնելու է հաղթական ավարտին, բայց ինչպես միշտ այդտեղ ամենաքիչ մասնակցությունը, եթե ոչ ինքնանպատակ կամ պատվիրված հակադրությունը լինելու է այսօրվա «հեղափախականների» կողմից:
...
Բացառությամբ սուր անհրաժեշտության այլևս այս թեմաներին չեմ անդրադառնալու: Հակասությունների ժամանակավոր սառեցում հարկավոր է բոլոր հասարակական շրջանակների միջև... Նույնը խորհուրդ եմ տալիս նաև ձեզ. թարգեք ու վերաջապես հասկացեք պահի կարևորությունն ու այս պահին ներազգային համախմբման կենսական անհարժեշտությունը:
Նախ մի քանի հռետորական հարց
Որտե՞ղ է խոստացված անվտանգությունը, որտե՞ղ է հարյուր տարի էլ ստուտուս քվոն պահելու ՀՀ-ի հնարավորությունը, որտե՞ղ է Արցախի հարցը ավելի լավ պայմաններով, քան 97-ին լուծելու հնարավորությունը:
Չմոռանանք, որ գործող ռեժիմը 20 տարի առաջ իշխանության եկավ հենց այս հռետորաբանությամբ. «Ղարաբաղյան կարգավորման պրոցեսում պետք է վարել ակտիվ սառեցման քաղաքականություն» (Ս. Սարգսյան), «Փուլային տարբերակը կարող է մեծացնել պատերազմի վտանգը։ Նոր դիրքերը մեզ համար դժվար կլինի ամրացնել» (Ս. Սարգսյան), «Իսրայելի օրինակը ցույց է տալիս, որ կարելի է զարգանալ նաեւ մեկուսացման պայմաններում» (Ռ. Քոչարյան) և այլն:
Հիմա կոնկրետ
Ո՞վ էր մեղավոր դիվանագիտական ձախողումներում. Սառեցման քաղաքականությունը
Եթե անգամ սառեցման քաղաքականությունը կարող էր օգուտներ տալ, օրինակ, զինադադարի խախտումը հետաձգեր ևս 10-20 տարով, ապա դրանում համոզվելու համար հարկավոր էր այն սառեցված պահել լիարժեքորեն: Բայց չգիտես ինչու «ոչ մի թիզ հող չտվողների» ձեռքում այդ քաղաքականությունը սկսեց «հալչել»: Անհեռատես ու անգրագետ արտաքին քաղաքականության հետևանքով նախ թույլ տրվեց ամենակոպիտ և ճակատագրական սխալը՝ 98-ին Լեռնային Ղարաբաղը դուրս մղվեց բանակցային գործընթացից, ինչը վերջնականապես ամրագրվեց Մայնդորֆյան փաստաթուղթով (2008 թ.), դրան հետևեցին արդեն միջազգային հանրության ոչ հայանպաստ դիքորոշումները, որոնցից ամենաթարմը ԵԽԽՎ-ում ընդունված աննախադեպ հակահայկական ձևակերպումներով բանաձևն էր, որով, ըստ էության, Հայաստանը ճանաչվեց ագրեսոր (բանաձևից. Հոդված 4. «Վեհաժողովը դատապարտում է Հայաստանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի և Ադրբեջանի հարակից այլ տարածքների բռնազավթումը…», Հոդված 7.1. Վեհաժողովը խնդրում է «Հայկական ուժերի անհապաղ դուրսբերում նշված տարածաշրջանից»): Կարիք չկա, կարծում եմ, բացատրելու, որ այս դիվանագիտական ձախողումներով ԼՂՀ ինքնորոշման հարցը քայլ առ քայլ մղվեց երկրորդական պլան՝ տալով Ադրբեջանին մանևրելու լայն հնարավորություններ: Իհարկե, տեղի ունեցածը չի կարելի որակել, որպես բացառապես ապաշնորհության հետևանք: Սա ունի նաև շատ օբյեկտիվ պատճառ՝ ներքին լեգիտիմություն չունեցող իշխանությանը շատ դժվար է աշխարհի հետ հարաբերվելիս սեփական իշխանությունը պահելու հարցը լուծելուն զուգահեռ դրսևորել նաև պետական մտածողություն (մեղմ ասած):
Ո՞վ է մեղավոր ԶՈւ-ի 80-ականների մակարդակում մնալու համար. Զարգացումը մեկուսացման պայմաններում
Սրա մասին բավականին հաճախ արտահայտվել է հենց Սարգսյան Սերժը: Օրինակ՝ «Մենք այս պայմաններում ապրում ենք արդեն 25 տարի: Այս պայմաններին մենք արդեն ընտելացել ենք և հարմարվել: Մեր առաջընթացի հնարավորությունները մենք այս խնդիրների լուծման հետ չենք կապում և չենք կապելու:» 2016.,փետրվար: Գուցե որոշ առումով այս անհավանական պնդումն էլ հնարավոր լիներ իրականություն դարձնել, սակայն մեկ կարևոր նախապայմանով՝ եթե իշխանությունները գործադրեին գերբնական ջանքեր հավանական պատերազմի պատճառով ներդրումների համար գրավչություն չունեցող Հայաստան ֆինասական հոսքեր ապահովելու համար: Ինչի համար հարկավոր էր ամրապնդել ժողովրդավարությունը, ոչ մի դեպքում թույլ չտալ կոռուպցիայի և մենաշնորհների զարգացումը, խթանել արդյունաբերությունը, ստեղծել ջերմոցային պայմաններ բիզնեսի զարգացման համար, զարգացնել զբոսաշրջությունը և այլն: Սակայն այստեղ նույնպես «ոչ մի թիզ հող չտվողները» արեցին ճիշտ հակառակը: Պետության հաշվին հարստանալու Սերժ Սարգսյանի ու նրա շրջապատի մոլուցքը ոչնչացրեց տնտեսությունը, Հայաստանը դարձավ դժոխք ներդրումների համար, իսկ կեղծվող ընտրությունները բացառեցին ժողովրդավարության զարգացումը, որը խթանեց աղետալի մակարդակի հասնող մարդկային ռեսուրսի կորուստ՝ արտագաղթ: Այս հանգամանքները չէին կարող չազդել Հայաստանի սպառազինության քանակական և որակական հատկանիշների, հատկապես 80-ականների մակարդակում մնալու վրա:
Ո՞վ է տասնյակ զոհերի պատասխանատուն. Պաշտպանական դիրքերը
Ոչ ոք չի վիճի, որ ապրիլի 1-2-ին բանակը գործել է ստեղծված իրավիճակին ու իր հնարավորություններին համահունչ և իր գործը կատարել է բարձր մակարդակով: Նույնը վերաբերվում է նաև մարտական գործողությունների ողջ ընթացքին: Սակայն ինչպե՞ս կարող էր 19 տարի ամրացվող պաշտպանական դիրքը նման կերպ ճեղքվել: 19 տարում այդ գիծը կարելի էր դարձնել Մոժինո կամ Չինական պատ: 19 տարում ողջ ճակատով այնքան ամրություններ ու ժամանակակից նախազգուշացնող համակարգ կարելի էր դնել որ ադրբեջանցիների մտքով անգամ չանցներ փորձել անցնել սահմանը, եթե անգամ խրամատներում մարդ չլիներ: Իհարկե ընդանրապես անանցանելի ամրություն ստեղծելը անհնար է, բայց այդ դեպքում հակառակորդը, եթե անգամ հանդգներ հարձակվել, ստիպված կլիներ սահմաննին կուտակել շատ ավել մեծաքանակ զորամիավորումներ, ինչը իր հերթին անգամ ամենավատ հետախուզության համար աննկատ մնալ չէր կարող: Հիմա կասեք, թե սա ահռելի ծախսերի հետ է կապված: Միանշանակ: Բայց հիմա գումարեք քսան տարին Սերժ Սարգսյանի ու նրա մերձավոր շրջապատի կողմից Հայաստանից թալանված գումարների հետ և կտեսնեք, թե քանի անանցանելի պաշտպանական գիծ կստացվի:
Հ.Գ. Այս իշխանության 19-ամյա հանցավոր գործունեությունը վերջ ի վերջո ստիպեց Ալիևին տրվել ուժային տաբերակով հարցը լուծելու գայթակղությանը: Ուզած թե չուզած, (նշանակություն չունի) գործող իշխանությունը՝ իր ոչ օրինակարգությամբ և դրանից բխող բոլոր հետևանքներով Հայաստանը և Արցախը թուլացնելու գործում դարձավ Ալիևի ամենաօգտակար դաշնակիցը:
Հ.Գ. Իրականում դեռ կա սթափվելու, անցած ճանապարհը վերաիմաստավորելու, սխալները հասկանալու և իրավիճակին համարժեք քայլերով լուծումներ փնտրելու գործին լծվելու հնարավորություն: Իսկ խնդիրները վերջնականապես լուծելու նպատակով Սերժ Սարգսյանը և ՀՀԿ-ն պետք է պատրաստ լինեն կամավոր ստանձնել սեփական իշխանությունը կորցնելու գնով Հայաստանի և Արցախի անվտանգության ամենակարևոր երաշխիքի՝ օրինակարգ իշխանության ձևավորմանը նպաստելու պարտավորություն: Հակառակ դեպքի մասին չխոսենք: Բոլորս էլ շատ լավ հասկանում ենք, թե ինչ կպատահի սեփական մեղավորությամբ Ղարաբաղյան հարցը հայ ժողովրդին ոչ ձեռնտու տարբերակով «լուծած» ցանկացած իշխանության հետ:
1. Քաղաքական փիլիսոփայություն - Գալուստ Գրիգորիչ
2. Միջազգային հարաբերություններն ու թշերը - Է. Նալբանդյան
3. Քաղաքական հռետորաբանություն - Շմայս
4. Տնտեսագիտություն (50/50)-ի տեսություն - Սաշիկ Սարգսյան
5. Կրոն - Վ. Գասպարյան
6. Պետության ոչընչացման և իրավունքի ոտնահարման տեսություն - Ս. Սարգսյան
7. Ֆիզկուլտուրա - Ռուբեն Հայրապետյան
8. Շընորհակալագիտություն - Տարոն Մարգարյան
9. Բոլշեվիզմ - Մանվել Գրիգորյան
10. Կռուտիտիստիկա - Շարմազանով
11. Թրչնաբուծություն - Խաչիկ Ասրյան
12. Քաղաքական ցողունիզմ - Սերժ Սարգսյան
13. Ֆոտոսեսիստիկա - Սեյրան Օհանյան
9. Ռուսաց լեզու - Հովիկ Աբրահամյան
10. Ջայնամալոգիա - Սեյրան Սարոյան
14. Նկարչություն - Մուկուչյան
15. Հայոց լեզու - Լիսկա
16. Երաժշտություն - Գեղամյան
17. Հրշեջական գործունեություն - Կարեն Ավագյան
18. Կոմպրոմատիզմ - Կուտոյան
19. Մարդասպանական գործունեություն - Սերժ Սարգսյան
20. Ակնաբուժություն - Շուշան Պետրոսյան
21. Կարուձև - Աղվան Հովսեփյան
Ոչ մի չափահաս մարդ չի կարող կասկածի տակ դնել այն փաստը, որ Հայաստանում իշխանամերձ մամուլը սև քարոզչություն իրականացնում է այն ուժերի նկատմամբ, որոնք իշխանությունների համար վտանգ են ներկայացնում:
Դե հիմա բացեք ցանկացած միշիկյան կայք՝ առավոտէյեմ, առաջինէյեմ, նյուզէյեմ, թերթէյեմ և այլն: Թիրախը՝ չհաշված հազվագյուտ հանդիպող բացառությունները մեկն է. Հայ Ազգային Կոնգրես: Հիմա կապ չունի դա ձեր դուրը գալիս է, թե ոչ, բայց փաստն այն է, որ ներկա պահին, եթե կա քաղաքական ուժ, որը իր գործունեությամբ վտանգում է իշխանական պլանների իրագործումը, ապա դա Կոնգրեսն է:
Հ.Գ. Հետաքրքիր զուգադիպությամբ այս կայքերը Կոնգրեսին սևացնելու գործին զուգահեռ իրականացնում են նաև որոշ ընդդիմադիրների «ռասկռուտկայի» գործը, որոնք նույնպես լծված են հակակոնգրեսական քարոզչության ազգափրկիչ գործին:
Երբևէ մտածել եք, թե ինչ տրամաբանությամբ են առաջնորդվում ամիսը մեկ թիմ փոխողները: Երևի չեք մտածել: Սովորական դարձած երևույթների մասին մի տեսակ մտածելդ չի գալիս: Իսկ Հայաստանում թիմը գուլպայի պես փոխելը, ցավոք, դարձել է սովարական՝ առօրեական երևույթ:
Սկզբից մի քաղաքական թիմի անդամ են լինում, հետո երկրորդի, հետո քաղաքացիական նախաձեռնության, հետո երրորդ քաղաքական թիմի և այդպես շարունակ: Ու պարտադիր ամեն նոր թիմում իրենց գործունեությունը ծավալելուց փնովում են իրենց նախորդ թիմին: Էս մարդիկ դժվար էլ հասկանան, որ նախորդ թիմի գործունեությունը հենց իրենց գործունեությունն է, որ դրան հայհոյելը նույնն է, ինչ քաղաքով շրջես ինքդ քեզ հայհոյելով: Դժվար է հասկանալ, որ թիմը դա առաջին հերթին ստանձնած պատասխանատվություն է, որը նորմալ երկրում ցանկացած հասարակական քաղաքական գործչի համար պետք է լինի բարձրագույն արժեքներից մեկը:
Հասկանում եմ` կասեք, թե կյանք է, ամեն ինչ կարող է պատահել: Բայց եթե պատահել է, էլ ինչպես են փորձում մեզ համոզել, որ դա վերջին անգամն է ու էլ էդպիսի բան չի պատահելու, հատկապես, երբ դա առաջին անգամը չէ, երբ ձեր երկրորդ թիմին հայհոյում եք նույն խանդավառությամբ, որով հայհոյում էիք առաջին թիմին երկրորդում լինելու ժամանակ, երբ երկրորդ թիմում ձեր ճշմարտացիությունը ապացուցում եք նույն հրճվանքով, որով ապացուցում էիք առաջինում: Մենք ինչպես վստահ լինենք, որ մեկ անգամ արդեն իր թիմի, իր պատասխանատվության մասին կարծիք փոխողը չի անի դա երկրորդ, երրորդ, չորրորդ......... անգամ:
Իսկ միգուցե խնդիրը ոչ թե թիմի, այլ ձեր մեջ է, ձեր չբավարարված հավակնությունների, ձեր բավարար գնահատված չլինելու, կարճ ասած, խնդիրը ձեր անձն է, որը մի քիչ չափից ավելին եք գնահատում: Գուցե խնդիրն այն է, որ ձեր պատկերացմամբ դուք պետք է լինեք ոչ թե թիմի անդամ, այլ թիմը պետք է ձեզ հարմարվի:
Դուք ոչ թե թիմ փոխող եք, այլ թիմից թռնող, պատասխանատվությունից խուսափող: Դուք երբեք չեք կարող հաջողել ձեր գործում, որովհետև քաղաքականության մեջ թիմային աշխատանքը հաջողության կարևորահգույն երաշխիքներից մեկն է, իսկ դուք չեք պատկերացնում, թե ինչ բան է թիմը, դուք ամենալավը պատկերացնում եք ձեզ, ձեր դիրքը այդ թիմում, ձեր գործի նշանակությունը և ամբողջ աշխարհը, որ պտտվում է ձեր անձի շուրջ:
Պատկերացրեք, որ ծառի վրա մի հատ խնձոր կա, ծառի տակ մի հատ աստիճան ա, աստիճանի կողքին մի մարդ ա կանգնած: Էս մարդը իրան էդ խնձորի տերն ա համարում, բայց տեսնում ա, որ էս խնձորի վրա մի տաս հոգի էլ աչք ունի ու ընտրում ա չարյաց փոքրագույնը. աստիճանը շպրտում ա ձորը: Աչք ունեցողների հարցը համարյա լուծում ա, բայց խնձորի հասնելը իրա համարել ա պրոբլեմ դառնում:
Ասածս էն ա, որ Սերժը հիմա նույն վիճակում ա: Հանրաքվեն կեղծելով ինքը որոշ չափով լուծեց իշխանական նախագահացուների հարցը, բայց զգալիորեն թուլացրեց իր խնձորին հասնելու ու պահելու գործը:
Բուն ընտրական պրոցեսի վերահսկողությունը, անկասկած, կարևոր գործիք է՝ ընտրակեղծիքները բացառելու գործում: Բայց չի կարելի թերագնահատել այդ գործին նպաստող Ընտրական օրենսգիրք ունենալու հնարավորությունը:
Առաջին անգամ Հայաստանում Ընտրական օրենսգիրքի փոփոխությունը ձեռք է բերել նման հանրային հնչեղություն, որն ունի բոլոր հնարավորությունները վերաճելու լուրջ հանրային ճնշման: Սրան գումարած ժողովրդավարական ընտրություններ կազմակերպելու գործում ընդդիմությունն ունի աննախադեպ միջազգային աջակցություն: Ստեղծված է իրական հնարավորություն իշխանությունների ընտրակեղծիքները գրեթե բացառող կամ առնվազն դրանք զգալիորեն նվազեցնող Ընտրական օրենսգիրք պարտադրելու համար:
Կոնկրետ ժողովրդավարական ԸՕ ունենալու հարցում անհրաժեշտ է ընդամենը քաղաքական ուժերի, կազմակերպությունների, նախաձեռնությունների պարզ, ոչնչի չպարտավորեցնող միասնականություն:
https://www.facebook.com/aregface/posts/1146693985375680
ՀՀԿ-ի Ընտրական օրենսգրքի հրապարակումը Վենետիկի հանձնաժողովի կողմից չեր կարող պատահական լինել։ Փաստորեն նախագիծը հրապարակվել է այն ժամանակ, երբ ՀՀԿ-ն համառորեն հրաժարվում էր այն հրապարակել։ ՀՀԿ-ի ծրագիրը այստեղ չափազանց պարզ էր. նախագիծը ներկայացնել հանրությանը ՎՀ-ի քիչ թե շատ դրական եզրակացությունը ստանալուց հետո և այդ փաստը ներհայաստանյան քննարկումների ժամանակ օգտագործել, որպես հաղթաթուղթ։ Սակայն այս քայլով ՎՀ-ն հրահրում է նախագծի քննարկումը մինչ իր եզրակացության հրապարակումը՝ զրկելով ՀՀԿ-ին «համոզելու» կարևոր գործիքից։
Բոլորիս համար էլ, իհարկե, հասկանալի է, թե ոստիկանությունը իրականում ինչ արեց: Ցինիկ ու էժան փիար: Բայց մի պահ կողքից նայեք:
Ինչ ուզում եք ասեք, բայց Մարտի 1-ի ամենամյա հավաք-երթը քաղաքական միջոցառում է, որը միշտ ունի կոնկրետ ասելիք, բովանդակություն, պահանջ: Պարզ է նաև, որ «հասարակական կարգ պահող» ոստիկանությունը ոչ մի առնչություն չուներ այդ քաղաքական բովանդակության հետ, բայց միայն մինչև այն պահը, երբ նա ձեռքը ծաղիկ վերցնելով դարձավ քաղաքական ուժի կողմից կոնկրետ քաղաքական նպատակներով, ասելիքով ու պահանջով կազմակերպված միջոցառման մաս:
Սրանով Վովան իրան շատ հիմար վիճակի մեջ դրեց: Ստացվում է, որ նա ընդունում է բոլոր այն գնահատականներն ու պահանջները, որոնք ներկայացվում են Կոնգրեսի կողմից, ընդունում է նաև իր զգալի դերակատարության փաստը մարտիմեկյան սպանդի կազմակերպման և իրականացման գործում:
Մենակ չասեք, թե սա միայն զոհերի հիշատակի հարց էր, եթե էդպես էր, Օսիպյանի ձեռը պսակ տայիք ու առավոտը հրաշտակների երթ կազմակերպեիք, իսկ դուք, նորից եմ ասում, ինքներդ ձեզ դարձրեցիք շատ կոնկրետ քաղաքական գործողության մաս:
Քանի որ հիշատակի միջոցառումն արդեն կայացավ, կարծում եմ կարելի է մի երկու խոսք ասել «Մարտի 1-ի սեփականաշնորհում» կոչվող բարբաջանքի մասին:
Իսկապես իրադարձությունները հիշելու և դրանց բացահայտում պահանջելու իրավունքը յուրաքանչյուրինն է՝ կլինի դա քաղաքական ուժ, կազմակերպություն, նախաձեռնություն, թե անհատ: Բայց խոսքը այստեղ ավելի շատ վերաբերվում է կոնկրետ միջոցառման տեսակին, ձևին, որը ութ տարի շարունակ կազմակերպում է Կոնգրեսը: Մարտի 1-ին կազմակերպվող հավաք-երթը Ազատության հրապարակից արդեն շատ վաղուց Կոնգրեսի ավանդական միջոցառումն է: Այս օրը հիշելու և մեր բողոքը բարձրացնելու համար մենք այս ձևն ենք ընտրել, հիմա ճիշտ է, թե սխալ՝ կապ չունի, ինչպես կուզեք՝ համարեք: Բայց հարցն այն է, թե ինչու է հենց Կոնգրեսի ընտրած հիշատակման ձևը այդքան գայթակղիչ, էդ ինչ մագնիսական ուժ ունենք, որ արդեն ութ տարի շարունակ ամեն անգամ մեկը հայտնվում ու հավակնություն ա ներկայացնում միասին կամ միանձնյա կազմակերպել հենց այդ միջոցառումը: Սա իսկապես մի քիչ կասկածելի է:
Մարտի 1-ը հիշելու համար բավարար է, օրինակ, ուղղակի գնալ ու ծաղիկ դնել Մյասնիկյանի արձանի մոտ կամ եթե խոսք ունեք ասելու, ապա Երևանում ոչ միայն գոյություն ունեն տասնյակ տեղեր դա անելու համար, այլև կան բազմաթիվ այլ ժամեր, երբ կարելի ա կազմակերպել այդ միջոցառումը, ու ձեզ որեւէ մեկը չի խանգարի, հատկապես այդքան չսիրված Կոնգրեսը: Օրինակ՝ նույն Կոնգրեսը անհրաժեշտության դեպքում երբեք կաշկանդված չի եղել իր ավանդական երթը այլ վայրից անել, օրինակ Սարյան պուրակ կամ այլ ֆորմատի միջոցառում կազմակերպել, օրինակ, Սուրբ Սարգիս եկեղեցում պատարագի մասնակցել:
Փաստը մնում է փաստ, որ ինչքան Մարտի 1-ի հանրահավաքը դարձել է ավանդական, այդքան էլ ավանդական են դարձել այդ միջոցառումը հարամ անելու փորձերը:
Հ.Գ. Էս նույնը վերաբերվում է նաև ոստիկանությանը: Ուզում էս հիշես՝ քեզ բռնող չկա, բայց արա դա հնարավորինս հեռու ժողովրդից: Գնա Վովայի գլխավորությամբ երթ արա, ծաղիկ տար, աղոթի, գլուխդ պատով տուր, բայց էդ արյունոտ ձեռքերով մի փորձի Մարտի 1-ը հերթական շոուի վերածել:
